Kuruluşu MÖ 1200’lere tarihlenen Xanthos (Antalya) Likya Birliği’nin başkenti, Letoon (Muğla) ise politik ve dini merkezi... UNESCO Dünya Kültür Mirası listesinde üst sıralarda yer alan Likya’nın unutulmaz kentlerinden olan Xanthos ve Letoon antik kentleri görülmeye değer bir arkeolojik alan...
Tarihin uzun koridorlarında unutulmaya yüz tutmuş en acılı olaylardan birine maruz kalmış Xanthos halkı, savaştığı düşmanlarına teslim olmamak için özgürlüğü uğruna umutsuzlugun ötesinde bir seçim yaparak tarihte iki defa topluca intihar etmiş. Herodot, Xanthosluların Pers komutanı Harpagos’a karsı MÖ 545 yılındaki savaşını şöyle anlatıyor: “Pers ordusu, basında komutanları olduğu halde Xanthos Ovası’na indiği zaman, Xanthoslular bitmez tükenmez kuvvetlere karşı az sayı ile dövüştüler, yiğitlikte nam saldılar, ama yenildiler, kentlerine geri atıldılar, kadınları, çocukları, hazineleri ve köleleri kaleye doldurdular. Alttan, yandan ateşe verdiler. Öyle ki yangın kaleyi yerle bir etti. Bundan sonra birbirlerine korkunç yeminlerle bağlanarak düşmana saldırdılar ve Xanthos’ta oturanların tümü de savaşarak öldüler.” Halk, MÖ 42 yılında Xanthos’u işgal eden Brutus’a da aynı karşılığı vermiş. Likya akropolünü yerle bir ederek Xanthosluları kılıçtan geçiren Brutus’a teslim olmamak için yine topluca intihar etmişler. Hatta kucağında çocuğu ile bir kadının ateşe atladığını gören Brutus çok üzülmüş ve askerlerine, Xanthosluları kurtaranları ödüllendireceğini söylemişse de çok geç kalmış.
Demir çağında, Anadolu’nun en önemli kültür merkezlerinden biri olan Likya medeniyetinin günümüze kadar ulaşmış en nadide mimari örneklerini sunar Xanthos ve Letoon. Halikarnas Mozolesi’nin ilham kaynagı olan muhtesem Nereid Anıtı’nın büyük bir kısmı British Museum’da sergilenmekte. Likya Birliği’nin federal tapınak merkezi olan Letoon Antik Kenti’nde bulunan Apollon tapınağının yakınlarında MÖ 337 yılına ait bir yüzünde Aramice, diğer yüzlerinde ise Grekçe ve Lykçe yazılı bir kitabe bulunmuş. Üç dilli kitabe, Likya dilinin çözülmesinde önemli rol oynamış. Likya; Anadolu, Yunan, Roma ve Bizans medeniyetlerinin eşsiz birleşimini yansıtır. Bunun en güzel örneğini Letoon Antik Kenti’nde görebilirsiniz. Kente adını vermiş Leto tapınağı ile Artemis ve Apollon tapınakları, iyi durumda olan Roma tiyatrosu ile Bizans kilisesinin varlığı, medeniyetlerin Letoon’da nasıl ahenkle birleştiğinin kanıtı.
